Czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy.

Osteoporoza to choroba przewlekła, układowa  i metaboliczna kości, charakteryzuje się zmniejszeniem ilości masy kostnej, ich zaburzoną mikroarchitekturą i w konsekwencji obniżoną wytrzymałością mechaniczną na obciążenia i urazy, a więc prowadzi do zwiększonego ryzyka złamań.

Profilaktyka osteoporozy skierowana jest między innymi na problem złamań kości. Aby podjąć jakiekolwiek kroki w ich zapobieżeniu ważne jest uświadomienie jakie czynniki wpływają na wystąpienie osteoporozy. Wczesna eliminacja tych czynników zmniejsza ryzyko wystąpienia skutków osteoporozy. Do czynników zarówno pierwotnych jak i wtórnych należą:

1. czynniki demograficzne:

• rasa, częściej chorują kobiety białe i żółte niż osoby rasy czarnej, 
• płeć żeńska, u kobiet występuje znacznie częściej i wcześniej niż u mężczyzn - wiąże się to z wcześniejszym występowaniem menopauzy niż andropauzy,

2. zaawansowany wiek (powyżej 65 roku życia), u obu płci masa kostna zmniejsza wraz z wiekiem,

3. wątła budowa ciała i niska masa czego wykładnikiem jest mała waga i mały wskaźnik masy ciała BMI, u tych osób 5%  ubytek może oznaczać przekroczenie tzw. progu złamania,

4. cechy genetyczne: skłonność do osteoporozy jest uwarunkowana genetycznie (dziedziczymy po matce), podobnie jak  masa szczytowa kości oraz typ budowy ciała,

5. przebyte złamania po niewielkim urazie (upadek z wysokości własnego ciała) po 40 roku życia,

6. czynniki prokreacyjne:

• zaburzenia miesiączkowania, hiperprolaktynemia, 
• późne pojawienie się pierwszej miesiączki (menarche) oraz wczesna menopauza,
• nierodzenie,
• hipogonadyzm,

• długotrwały (ponad 6 miesięcy) brak miesiączki lub menopauza niezależnie od przyczyn przed 45 rokiem życia,
• przedwczesna menopauza naturalna (wygaśnięcie czynności jajników) 
• indukowana chirurgicznie lub farmakologicznie, w obu tych przypadkach ubytek masy kostnej jest szczególnie szybki, zwłaszcza po operacji usunięcia jajników,

8. leki:

• długotrwała kortykoterapia (ponad 9 miesięcy i powyżej 6mg prednizonu dziennie), 
• leki przeciwpadaczkowe, przeciwnowotworowe, przeciwgruźlicze, przeciwzakrzepowe, tetracykliny oraz leki alkalizujące sole glinu,

9. czynniki środowiskowe:

• niska podaż wapnia: błędy żywieniowe (głównie niedostateczna ilość spożywanego mleka, hipolaktazja, stosowanie ścisłej diety wegetariańskiej)
• niedobory witaminy D (niedostateczne spożycie ryb, mała ekspozycja na światło słoneczne), 
• obniżone lub nadmierne spożywanie fosforanów oraz białka w diecie, nadmierna podaż sodu,
• mało aktywny tryb życia lub dłuższe okresy unieruchomienia, 
• palenie papierosów (czynne i bierne), nadmierne spożywanie alkoholu, kofeiny, niedożywienie,

10. zaburzenia widzenia i równowagi co powoduje skłonność do upadków,

11. choroby:

• endokrynologiczne: nadczynność przytarczyc, tarczycy, kory nadnerczy, niedoczynność tarczycy, kory nadnerczy, gruczołów płciowych (jądra, jajnik), zaawansowana cukrzyca, hipogonadyzm, akromegalia, jadłowstręt psychiczny,
• gastroenterologiczne: zespoły złego trawienia, zespoły upośledzonego wchłaniania, zespoły poresekcyjne żołądka i/lub jelit, przewlekłe choroby wątroby i dróg żółciowych, nietolerancja laktozy,
• nefrologiczne: moczówka fosforanowa i niewydolność nerek,
• tkanki łącznej: kruchość kości (osteogenesis imperfecta), homocystynuria, zespół Ehlersa-Danlosa, Menkesa, Marfana, RZS, choroba zwyrodnieniowa stawów,
• hematologiczne: szpiczak mnogi, białaczki, chłoniaki, mastocytoza, 
• układu oddechowego: przewlekłe zapalenie oskrzeli,
• choroby nowotworowe: przerzuty do kości,

Dzięki identyfikacji czynników ryzyka wyłoniona została grupa osób, którą należy objąć szczególnym postępowaniem profilaktycznym.

Do grupy tej należą osoby, które:

• przekroczyły 60 rok życia,
• mają jeden lub więcej czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy,
• cierpią na osteopenię (wartość T - score pomiędzy minus 1 a minus 2,5),
• cierpią na przewlekłe choroby układowe ograniczające sprawne poruszanie się,
• po niewielkim urazie doznały złamania, zwłaszcza trzonów kręgowych, kości przedramienia, bliższego odcinka kości udowej,
• mają obciążony wywiad rodzinny w kierunku osteoporozy.

Bibliografia:

1. Diagnostyka i terapia osteoporozy. Przewodnik lekarza 4/2005
2. Aktualny stan wiedzy o diagnostyce osteoporozy i czynnikach ryzyka złamań w przebiegu osteoporozy. Postępy Nauk Medycznych 4/2002
3. Miejsce wapnia i witaminy D w profilaktyce i leczeniu osteoporozy. Przewodnik lekarza 4/2001
4. Rola wapnia oraz witaminy D i jej aktywnych metabolitów w zapobieganiu złamań osteoporotycznych. Przewodnik lekarza 10/2004
5. Osteoporoza- zapobieganie, diagnostyka i leczenie. Medycyna Praktyczna 12/2001
6. Standardy produktów i algorytm postępowania wobec osteoporozy. Gazeta Lekarska 01/2000
7. Osteoporoza- współczesne zasady profilaktyki i leczenia. Przewodnik Lekarza 01/2000
8. Osteoporoza- epidemiologia, patogeneza, diagnostyka i leczenie. Przewodnik Lekarza 09/2000