Antykoncepcja - przegląd metod

Spis treści:

1. Naturalne metody regulacji poczęć
2. Stosunek przerywany
3. Karmienie piersią jako metoda regulacji poczęć
4. Wewnątrzmaciczna wkładka antykoncepcyjna
5. Dopochwowe środki antykoncepcyjne
6. Antykoncepcja hormonalna

Wskaźnik Pearla -> odsetek kobiet prowadzących regularne życie płciowe, które zaszły w ciążę w czasie rocznego stosowania danego środka antykoncepcyjnego. 

Naturalne metody regulacji poczęć 

Brak przeciwskazań medycznych.

Wady:

• ograniczają współżycie w czasie nasilenia potrzeb seksualnych w okresie owulacji,
• mało skuteczne (wsk. Pearla wynosi 0,9 – 40),
• nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. 

Wskaźnikami klinicznymi naturalnych metod planowania rodziny są: zmiany jakości i ilości śluzu szyjkowego, zmiany konsystencji i położenia szyjki macicy, zmiany podstawowej temperatury ciała, ból owulacyjny, zmiany w gruczołach sutkowych, zmiany nastroju i zmiany skórne. 

Wyróżnia się metody jedno- i wielowskaźnikowe. Do metod jednowskaźnikowych należy: termiczna ścisła, owulacji Billingsa i obserwacji szyjki macicy. Do wielowskaźnikowych: termiczna rozszerzona i metody objawowo-termiczne (wiele odmian). 

Stosunek przerywany 

Przeciwwskazany dla mężczyzn pobudliwych, z niezrównoważonym układem nerwowym, o nastawieniu lękowym, ze skłonnościami do przedwczesnego wytrysku. Metoda ta skraca czas stosunku o około 1/3, jej stosowanie przez dłuższy czas może prowadzić do zwiększenia napiecia psychicznego, stanów lękowych, impotencji u mężczyzn oraz oziębłości płciowej, zaburzeń miesiączkowania i przekrwienia narządów płciowych u kobiet. Mało skuteczny (wskaźnik Pearla 12,0 – 36,0) z powodu kropelkowania nasienia przed wytryskiem.

Karmienie piersią jako metoda regulacji poczęć 

Duże stężenie prolaktyny u kobiety karmiącej może hamować owulację (PRL m.in. hamuje uwalnianie hormonów gonagotropowych FSH i LH -> nie dojrzewa pęcherzyk Graffa). Przyjmuje się, że pierwsze 8 tygodni po porodzie jest okresem niepłodnym. Termin pierwszej owulacji i związanej z nią pierwszej miesiączki po porodzie jest osobniczo różny i zależy od wielu przyczyn. U większości kobiet pierwsza miesiączka poporodowa pojawia się w końcowym okresie karmienia. Krwawiania u kobiet karmiących są najczęściej spowodowane niedoborem estrogenów (cykle jednofazowe, nie występuje jajeczkowanie) a nie są to krwawienia miesiączkowe (jak sądzą kobiety).

Wewnątrzmaciczna wkładka antykoncepcyjna  

Mechanizm działania IUD:

• miedź zawarta we wkładce działa wielokierunkowo antykoncepcyjnie:

a)  jony miedzi uwalniane z wkładki upośledzają zdolności ruchowe plemników, zmniejszają penetrację plemników przez śluz szyjkowy, zakłócają normalne biochemiczne funkcje komórek błony śluzowej macicy, blokują receptory progesteronowe endometrium i utrudniają jego lutealną przemianę; w błonie śluzowej macicy zostają zahamowane lub zaburzone przemiany wydzielnicze w stosunku do przypadającego dnia cyklu

b)  pod wpływem jonów miedzi nasila się synteza prostaglandyn E₂ i F_2a w endometrium, w wyniku czego następuje przyśpieszony transport jajowodowy komórki jajowej – zamiast trzydniowej wędrówki z jajnika do macicy potrzebuje ona zaledwie 18 godzin, aby osiągnąć jamę macicy; w macicy nie dochodzi do zapłodnienia, ponieważ niedojrzała komórka jajowa zostaje z macicy usunieta.

Wkładka, jako ciało obce, powoduje odczyn w endometrium – obrzęk, przekrwienie i nagromadzenie dużej ilości leukocytów. Leukocyty te, jak i ich cytotoksyczne produkty rozpadu, mogą niszczyć komórki jajowe jeszcze przed zapłodnieniem, również plemniki mogą być niszczone przez fagocytozę i efekt cytotoksyczny.

Wkładka z progestagenem powoduje, że śluz szyjkowy staje się nieprzepuszczalny dla plemników. 

Mechanizm działania wkładki polega zatem przede wszystkim na przeszkadzaniu w zapłodnieniu a nie na przeszkadzaniu w implantacji zapłodnionej komórki jajowej. 

Ograniczenie – rzczej powinna być stosowana u kobiet z zakończonym rozrodem (możliwość stanów zapalnych narządu rodnego). Stosowana u kobiet z przeciwwskazanaimi do OC.

Dopochwowe środki antykoncepcyjne 

Krążek dopochwowy (pessarium) - środek mechaniczny do wielokrotnego stosowania. Wprowadzany przed stosunkiem do pochwy dostatecznie izoluje szyjkę macicy i jej ujście zewnętrzne przed plemnikami. Stosować zawsze z maściami plemnikobójczymi. Skłąda się z delikatnej, mocnej stalowej sprężynki, na której rozpieta jest cienka błona gumowa lub kauczukowa. Wskaźnik Pearla 6-10. 

Kapturek naszyjkowy - kształtem przyponima duży naparstek. Zakładane na szyjkę macicy. Stosować zawsze z maściami plemnikobójczymi. 

Kapturek szyjkowo-sklepieniowy - przyponinają kształtem przekrojoną na pół małą piłkę gumową. Zakładane na sklepienie piochwy, przykrywając szyjkę macicy. Stosować zawsze z maściami plemnikobójczymi. 

Tampony i gąbki - nasączone roztworem plemnikobójczym. Stosuje się wodne roztwory octu, kwasu cytrynowego, kwasu bornego, kwasu mlekowego bądź płyn zamówiony w aptece wg receptury:

• Acidi borici 5,0,
• Acidi lactici 0,01,
• Glicerini ad 100,0.

Środki chemiczne - mają na celu zniszczenie lub unieruchomienie plemników oraz utrudnienie dostępu do jamy macicy przez wytworzenie nieprzenikliwej dla nich piany. Występują w postaci tabletek, globulek, galaretek, kremów, past, żeli, pianki, proszków i aerozoli. Obcenie jako środek plem,nikotwórczy stosuje się nonoksynole 9 i 10. Działają także wirusobójczo, grzybobójczo oraz rzęsistkobójczo.  (patentex-Oval, Kolpotex-Oval, Delfen). Wskaźnik Pearla 5-20. 

Hormonalny krążek dopochwowy (Femring) - plastikowo-silikonowy pierścień o średnicy 5,5 cm, zawierający w swej strukturze gestageny lub kombinację estrogenów i gestagenów.

Mechanizm działania - wchłanianie przez błonę śluzową pochwy stałej dawki uwalnianego z krążka lewonorgestrelu bądź etynyloestradiolu i lewonorgestrelu, przekazywanej do krwi. Wskaźnik Pearla 0,2 – 2,5. 

Prezerwatywa, wady - zmniejsza skalę odczuć seksualnych, czasami uczulenie na lateks, czasem zaburzenia wzwodu. Wskaźnik Pearla -> 5,0 – 12,0. 

Metody antykoncepcji, fot. panthermedia

Antykoncepcja hormonalna 

1) Okresowe domięśniowe wstrzyknięcia progestagenów.

Stosuje się octan medroksyprogesteronu.

Sposób -> 150 mg octanu medroksyprogesteronu depot wstrzykuje się co 12 tygodni rozpoczynając przed 5 dniem cyklu.

preparat -> Depo-Provera (ampułki po 150 mg) co 12 tygodni.

powrót płodności w 5-8 miesięcy po odstawieniu środka.

Występuje -> rzadkie i skąpe miesiączkowanie, nawet do braku miesiączki (ważne przy obfitych miesiączkach). Inne pozytywne efekty -> brak możliwości ciąży pozamacicznej (działanie antyowulacyjne), brak torbieli czynnościowych jajników i rozrostów endometrium.

Efekty niekorzystne -> „chaos miesiączkowy” -> nieregularność występowania krwawień miesiączkowych. Poza tym w trakcie stosowania tej metody występuje niedobór estrogenów (obniżenie gęstości kostnej, zaburzenia stężeń lipidów we krwi), poza tym wzrost masy ciała w początkowym okresie stosowania oraz nasilenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego (tzw. jatrogenny zespół napięcia przedmiesiączkowego).

Przeciwwskazania -> nadwrażliwość na lek, schorzenia wątroby, padaczka, migrena ogniskowa, porfiria, astma. 

Inny sposób antykoncepcji -> comiesięczne domięśniowe wstrzyknięcia preparatów łączonych, zawierających 25 mgoctanu medroksyprogesteronu oraz 5 mg cypronianu estradiolu (Cyklo-Provera) .

2) Dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna

Skład -> estrogen + progestagen

Wskaźnik Pearla -> 0,1

Jako estrogen we wszystkich tabletkach stosowany jest etynyloestradiol (EE).

Najczęstszym wskazaniem do stosowania preparatów trójfazowych są krwawienia występujące w trakcie przyjmowania preparatów jednofazowych. Wady trójfazowych -> większa możliwość popełnienia błędu (ryzyko ciąży), jatrogenny zespół napięcia przedmiesiączkowego.  

Mechanizm działania dwuskładnikowej tabletki  antykoncepcyjnej:

• Działanie antyowulacyjne - hamują wydzielanie gonadotropin (zarówno poprzez wpływ na podwzgórze, jak i przysadkę mózgową),
• Składnik progestagenny tabletki - hamuje wydzielanie LH (szczególnie wyrzut LH w środku cyklu),
• Składnik estrogenny tabletki - hamuje wydzielanie FSH i wtórne dojrzewanie pęcherzyka dominującego. Ponadto czynnik estrogenny stabilizuje endometrium, zapobiegając nieoczekiwanym krwawieniom,
• Wpływ progestagenny tabletki jest silniejszy od wpływu estrogennego - endometrium, śluz szyjkowy i jajowody pozostają pod jego wpływem (dodatkowe efekty antykoncepcyjne).

Interakcje z innymi lekami (spadek skuteczności tabletki antykoncepcyjnej):

• Leki przeciwpadaczkowe - wtedy używać tabletki o większej zawartości hormonów
• Niektóre antybiotyki o szerokim spektrum działania (gł. Ryfampicyna)

3) Objawy uboczne i przeciwwskazania

Przeciwwskazania bezwzględne:

• ciąża i jej podejrzenie,
• wysokie ryzyko choroby naczyniowej,
• palenie 15 papierosów przez kobiety 35 rż,
• przebyta choroba zakrzepowo-zatorowa,
• wada zastawkowa serca,
• choroba niedokrwienna serca,
• nadciśnienie,
• zylaki kończyn (gdy w wywiadzie zakrzepica, hiperlipidemia),
• aktywna choroba wątrobyprzebycie żółtaczki ciążowej,
• migrena ogniskowa,
• rak sutka i macicy.

Objawy uboczne - nudności, bóle głowy, mastalgia, wymioty, zmiany masy ciała, krwawienia przełomowe, plamienia, utrata libido, skłonność do depresji. 

Tabletka a nowotwory:

• rak sutka -> nieznaczny wzrost ryzyka tego nowotworu u kobiet stosujących tą antykoncepcję,
• rak szyjki -> nieznaczny wzrost ryzyka tego nowotworu u kobiet stosujących tą antykoncepcję, szczególnie gdy okres stosowania był długi,
• rak trzonu -> spadek ryzyka tego nowotworu u kobiet stosujących tą antykoncepcję,
• rak jajnika -> spadek ryzyka tego nowotworu u kobiet stosujących tą antykoncepcję.

 4) „Minitabletka” progestagenna 

Skład tabletki -> niewielka ilość samego progestagenu:

• 0,35 mg noretysteronu,
• 0,5 mg dwuoctanu etynodiolu,
• 0,03 mg lewonorgestrelu.

W Polsce brak zarejestrowanej minipigułki.

Działanie -> wpływ na śluz szjkowy (gęsty, nieprzepuszcalny dla plemników)

Działanie rozpoczyna się 4 godziny po zażyciu i trwa dokładnie 24 godziny ® ważne bardzo punktualne przyjmowanie (1 tabl co 24 godziny).

Wskaźnik Pearla -> 0,3 – 4 

 5) antykoncepcja hormonalna po stosunku

Cztery sposoby podawania (zawsze do 72 godzin po stosunku):

1. metoda Yuzpe - jednoczasowe podanie dwóch tabletek zawierających 0,25 lewonorgesterelu i 50 mg EE (Gravistat) i powtórzeniu tej dawki po 12 godzinach,
2. podanie samego lewonorgestrelu w dawce co najmniej 0,6 mg (Postinor). Jedna tabletka w okresie jak najszybszym po stosunku i powtórzyć po 12 godzinach,
3. podanie EE (etynyloestradiolu) w dawce2,5 mg, 2x dziennie przez 5 dni,
4. podanie antyprogestagenów (Mefipriston) -> lek nie zarejestrowany w Polsce